درمان ساییدگی زانو + علائم و روش های درمان

ساییدگی زانو چیست؟ روش های درمان ساییدگی زانو کدامند؟ ساییدگی زانو، که با عناوین استئوآرتریت زانو یا آرتروز زانو نیز شناخته می‌شود، عبارت است از فرآیند تخریبی پیشرونده در مفصل زانو. مفصل زانو، به عنوان یک مفصل سینویال پیچیده و پرکاربرد در بدن انسان، از سه استخوان اصلی تشکیل شده است: استخوان فمور (ران)، استخوان تیبیا (ساق) و استخوان پاتلا (کشکک). در حالت طبیعی، سطوح مفصلی این استخوان‌ها توسط لایه‌ای از بافت غضروفی هیالین پوشیده شده است. غضروف مفصلی، بافتی نرم، انعطاف‌پذیر و لغزنده است که به عنوان یک واسطه و ضربه‌گیر عمل نموده و حرکت استخوان‌ها بر روی یکدیگر را تسهیل می‌نماید.

در فرآیند ساییدگی زانو، غضروف مفصلی به تدریج دچار تخریب و فرسایش می‌شود. این امر منجر به نازک شدن لایه غضروفی و از بین رفتن تدریجی آن می‌گردد. در نتیجه، استخوان‌های زیرین فاقد پوشش محافظتی غضروف شده و در تماس مستقیم با یکدیگر قرار می‌گیرند. ساییده شدن سطوح استخوانی بر روی هم سبب ایجاد درد، التهاب، محدودیت حرکتی و مجموعه‌ای از عوارض و نشانه‌های بالینی می‌گردد که در ادامه این مقاله از وبسایت دکتر ابراهیم زاده متخصص زانو مشهد تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت. بنابراین، ساییدگی زانو را می‌توان به عنوان فرسایش تدریجی و دژنراسیون غضروف مفصل زانو تعریف نمود که از جمله شایع‌ترین اختلالات مفصلی به ویژه در جمعیت سالمند به شمار می‌رود.

علائم ساییدگی زانو: نشانه‌های بالینی قابل توجه

تظاهرات بالینی ساییدگی زانو می‌تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که از ناراحتی خفیف و متناوب تا درد شدید و ناتوان‌کننده متغیر است. شدت علائم در افراد مختلف، بسته به مرحله بیماری و عوامل فردی، متفاوت خواهد بود. با این حال، نشانه‌های بالینی شایع در ساییدگی زانو به شرح زیر است:

درد زانو: علامت کانونی

درد زانو، به عنوان مهم‌ترین و بارزترین علامت ساییدگی زانو شناخته می‌شود. مشخصه درد در این بیماری، ارتباط مستقیم آن با سطح فعالیت بیمار است؛ بدین معنا که درد معمولاً با افزایش فعالیت‌های حرکتی تشدید شده و با استراحت نسبی، تخفیف می‌یابد. در مراحل اولیه بیماری، درد ممکن است صرفاً پس از فعالیت‌های سنگین یا طولانی مدت بروز نماید، لیکن با پیشرفت بیماری، درد به تدریج به صورت مداوم و حتی در حالت استراحت نیز قابل توجه خواهد بود. درد ناشی از ساییدگی زانو اغلب ماهیتی مبهم، عمیق و انتشار یابنده دارد و ممکن است در ناحیه قدامی، داخلی، خارجی یا خلفی زانو احساس شود. در برخی موارد، درد به نواحی مجاور از جمله ران و ساق پا نیز انتشار می‌یابد.

خشکی و سفتی مفصل

احساس خشکی و سفتی در مفصل زانو، به ویژه در ساعات اولیه صبح پس از بیدار شدن از خواب یا پس از دوره‌های طولانی بی‌حرکتی، از دیگر علائم رایج ساییدگی زانو به شمار می‌رود. بیماران اغلب از احساس قفل شدن یا چسبندگی در زانو شکایت دارند که پس از چند دقیقه حرکت و گرم شدن مفصل، تا حدودی بهبود می‌یابد، اما مجدداً پس از دوره‌های بی‌حرکتی طولانی مدت عود می‌نماید.

محدودیت حرکتی مفصل

ساییدگی زانو با گذشت زمان منجر به کاهش دامنه حرکتی مفصل می‌گردد. بیماران به تدریج در خم و راست نمودن کامل زانو با مشکل مواجه می‌شوند. این محدودیت حرکتی، انجام فعالیت‌های روزمره نظیر صعود و نزول از پله‌ها، نشستن بر روی سطوح پایین، انجام فرایض مذهبی و راهپیمایی را دشوار و توام با ناراحتی می‌سازد.

صداهای مفصلی

در حین حرکت مفصل زانو، ممکن است صداهای غیرطبیعی نظیر صدای تق تق، ساییدگی، یا خش‌خش از مفصل به گوش برسد. این صداها ناشی از ناهمواری سطوح مفصلی و سایش استخوان‌ها بر روی یکدیگر در اثر از بین رفتن غضروف مفصلی ایجاد می‌شوند. لازم به ذکر است که وجود صداهای مفصلی به تنهایی لزوماً دال بر ساییدگی زانو نیست و در برخی افراد سالم نیز ممکن است صداهای مفصلی به صورت گذرا شنیده شود. با این حال، در صورت همراهی صداهای مفصلی با درد و سایر علائم ساییدگی زانو، بررسی‌های تکمیلی توصیه می‌گردد.

تورم و التهاب موضعی

التهاب ناشی از فرآیند ساییدگی غضروف می‌تواند منجر به تورم در ناحیه مفصل زانو گردد. میزان تورم متغیر بوده و از تورم خفیف و نامحسوس تا تورم قابل مشاهده و بارز متغیر است. در موارد شدیدتر، ممکن است تورم با قرمزی و افزایش دمای موضعی نیز همراه باشد. تورم و التهاب معمولاً پس از فعالیت‌های بدنی سنگین یا اعمال فشار بیش از حد بر مفصل زانو تشدید می‌گردد.

علل ساییدگی زانو: عوامل موثر در ایجاد آسیب مفصلی

اتیولوژی ساییدگی زانو چندعاملی بوده و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی در بروز آن دخیل هستند. مهم‌ترین عوامل موثر در ایجاد ساییدگی زانو عبارتند از:

افزایش سن: عامل خطرزای اصلی

افزایش سن، مهم‌ترین عامل خطرزا در بروز ساییدگی زانو محسوب می‌شود. با افزایش سن، فرآیندهای ترمیم و بازسازی غضروف مفصلی کندتر شده و غضروف به تدریج مستعد فرسایش و تخریب می‌گردد. لذا، شیوع ساییدگی زانو با افزایش سن به طور چشمگیری افزایش می‌یابد و این بیماری عمدتاً در افراد بالای 50 سال مشاهده می‌شود، هرچند که در سنین پایین‌تر نیز امکان بروز آن وجود دارد.

عوامل ژنتیکی و وراثتی

نقش عوامل ژنتیکی و وراثتی در استعداد ابتلا به ساییدگی زانو به اثبات رسیده است. سابقه خانوادگی ساییدگی زانو، خطر ابتلا به این بیماری را در افراد افزایش می‌دهد. مطالعات ژنتیکی، ژن‌های متعددی را شناسایی نموده‌اند که در تنظیم ساختار و عملکرد غضروف مفصلی نقش دارند و تغییرات در این ژن‌ها می‌تواند فرد را مستعد ساییدگی زانو نماید.

آسیب‌های قبلی زانو

سابقه آسیب‌های قبلی زانو، نظیر شکستگی‌های استخوانی اطراف مفصل، پارگی رباط‌ها و منیسک‌ها، دررفتگی کشکک زانو و ضربات مستقیم به زانو، می‌تواند خطر ابتلا به ساییدگی زانو را در آینده افزایش دهد. آسیب‌های مفصلی اولیه، فرآیندهای ترمیم غضروف را مختل نموده و زمینه را برای تخریب زودرس غضروف و بروز ساییدگی زانو فراهم می‌آورند. لذا ورزشکاران و افرادی که سابقه آسیب‌های مکرر زانو را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به ساییدگی زانو هستند.

اضافه وزن و چاقی: فشار مضاعف بر مفاصل

اضافه وزن و چاقی، فشار مکانیکی قابل توجهی را بر مفاصل تحمل‌کننده وزن بدن، به ویژه مفاصل زانو، وارد می‌آورند. افزایش وزن بدن، بار وارده بر غضروف مفصلی را افزایش داده و فرآیند فرسایش آن را تسریع می‌نماید. مطالعات نشان داده‌اند که افراد چاق در مقایسه با افراد دارای وزن طبیعی، به طور قابل توجهی بیشتر در معرض ابتلا به ساییدگی زانو قرار دارند. کاهش وزن، به عنوان یک اقدام پیشگیرانه و درمانی، در مدیریت ساییدگی زانو از اهمیت بسزایی برخوردار است.

فعالیت‌های تکراری و فشار زیاد بر زانو

فعالیت‌هایی که مستلزم اعمال فشار زیاد و یا حرکات تکراری بر مفصل زانو هستند، نظیر صعود و نزول مکرر از پله‌ها، زانو زدن و چمباتمه زدن به مدت طولانی، حمل و بلند کردن اجسام سنگین و برخی از ورزش‌های پر برخورد و سنگین، می‌توانند خطر ساییدگی زانو را افزایش دهند. این نوع فعالیت‌ها، غضروف مفصلی را در معرض استرس مکانیکی و سایش مداوم قرار داده و فرآیند تخریب آن را تسریع می‌نمایند.

روش‌های تشخیص ساییدگی زانو: رویکردهای تشخیصی

تشخیص دقیق ساییدگی زانو مستلزم مراجعه به پزشک و انجام معاینات و بررسی‌های تخصصی است. فرآیند تشخیص معمولاً شامل مراحل زیر می‌باشد:

معاینه فیزیکی: بررسی بالینی

معاینه فیزیکی، گام اولیه و اساسی در تشخیص ساییدگی زانو به شمار می‌رود. پزشک در حین معاینه، به موارد زیر توجه می‌نماید:

• ارزیابی دامنه حرکتی زانو: پزشک از بیمار می‌خواهد تا زانوی خود را خم و راست نماید تا دامنه حرکتی مفصل و وجود هرگونه محدودیت حرکتی را ارزیابی نماید.
• لمس و معاینه سطحی زانو: پزشک به دقت سطح مفصل زانو را لمس نموده و وجود تورم، گرمی موضعی، حساسیت به لمس و هرگونه تغییرات ساختاری غیرطبیعی را بررسی می‌نماید.
• بررسی صداهای مفصلی: در حین حرکت دادن زانو، پزشک به دقت به صداهای مفصل گوش داده و وجود صداهای غیرطبیعی نظیر کراکپیتاسیون (Crepitation) یا صدای ساییدگی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
• ارزیابی راستای اندام تحتانی: پزشک راستای اندام‌های تحتانی بیمار را بررسی نموده و وجود هرگونه انحراف در راستای پاها، نظیر پای پرانتزی (Genu Varum) یا پای ضربدری (Genu Valgum) را مورد توجه قرار می‌دهد.

تصویربرداری: روش‌های پاراکلینیکی

به منظور تایید تشخیص ساییدگی زانو و ارزیابی دقیق‌تر وضعیت مفصل، استفاده از روش‌های تصویربرداری ضروری است. رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری در تشخیص ساییدگی زانو عبارتند از:

• رادیوگرافی (اشعه ایکس): رادیوگرافی، یک روش تصویربرداری ساده، کم هزینه و در دسترس است که برای بررسی ساختار استخوانی مفصل زانو کاربرد دارد. در رادیوگرافی، کاهش فضای مفصلی، تشکیل استئوفیت (خار استخوانی)، تغییرات استخوانی زیر غضروفی و سایر یافته‌های مرتبط با ساییدگی زانو قابل مشاهده است. کاهش فضای مفصلی، از جمله بارزترین یافته‌های رادیوگرافیک در ساییدگی زانو به شمار می‌رود و نمایانگر تخریب غضروف مفصلی است.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI، یک روش تصویربرداری پیشرفته‌تر است که قادر به نمایش بافت‌های نرم مفصل از جمله غضروف، رباط‌ها، منیسک‌ها و مایع مفصلی با جزئیات بالا می‌باشد. MRI معمولاً در مواردی که تشخیص با معاینه و رادیوگرافی قطعی نباشد و یا نیاز به بررسی دقیق‌تر آسیب‌های بافت نرم و میزان تخریب غضروفی وجود داشته باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از MRI می‌توان به ارزیابی دقیق‌تر وضعیت غضروف مفصلی، شناسایی آسیب‌های منیسک و رباط‌ها و تشخیص سایر اختلالات مفصلی پرداخت. با این حال، MRI به عنوان خط اول تشخیص ساییدگی زانو محسوب نمی‌شود و بیشتر در موارد خاص و بر اساس صلاحدید پزشک معالج درخواست می‌گردد.

روش‌های درمان ساییدگی زانو: استراتژی‌های درمانی

درمان ساییدگی زانو یک رویکرد جامع و چندوجهی را شامل می‌شود که هدف آن کاهش علائم، بهبود عملکرد مفصل و کند نمودن روند پیشرفت بیماری است. روش‌های درمانی ساییدگی زانو را می‌توان به دو دسته کلی درمان‌های غیر جراحی و درمان‌های جراحی تقسیم نمود. رویکرد درمانی اولیه معمولاً مبتنی بر روش‌های غیر جراحی است و در صورت عدم پاسخ مناسب به این روش‌ها، گزینه‌های جراحی مد نظر قرار می‌گیرند.

درمان‌های غیر جراحی: رویکردهای محافظه‌کارانه

درمان‌های غیر جراحی، به عنوان خط اول درمان در بسیاری از موارد ساییدگی زانو به کار گرفته می‌شوند و شامل طیف وسیعی از مداخلات غیر تهاجمی هستند که هدف آنها تخفیف علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران است.

تغییرات در سبک زندگی: مداخلات رفتاری

تغییر سبک زندگی، یکی از ارکان اساسی درمان غیر جراحی ساییدگی زانو محسوب می‌شود. اصلاح برخی عادات و الگوهای رفتاری می‌تواند تاثیر چشمگیری در کاهش علائم و بهبود عملکرد زانو داشته باشد.

• کاهش وزن: در افراد مبتلا به اضافه وزن یا چاقی، کاهش وزن به عنوان اولویت اصلی درمانی مطرح است. کاهش وزن، فشار وارده بر مفاصل زانو را به میزان قابل توجهی کاهش داده و سبب تخفیف درد و بهبود عملکرد مفصل می‌گردد. به منظور کاهش وزن، توصیه به رعایت رژیم غذایی متعادل و کم کالری و افزایش سطح فعالیت بدنی می‌شود.
• ورزش منظم: انجام تمرینات ورزشی منظم و هدفمند، از جمله اقدامات اساسی در درمان ساییدگی زانو به شمار می‌رود. ورزش‌های کم ضربه نظیر پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و تمرینات تای چی، در تقویت عضلات اطراف زانو، بهبود انعطاف‌پذیری مفصل و کاهش درد بسیار موثر هستند. توصیه می‌شود برنامه ورزشی به تدریج و با شدت کم آغاز شده و به مرور زمان افزایش یابد. به منظور طراحی برنامه ورزشی مناسب و ایمن، مشاوره با متخصص فیزیوتراپی توصیه می‌گردد.
• اصلاح الگوهای فعالیت: اجتناب از فعالیت‌هایی که علائم ساییدگی زانو را تشدید می‌نمایند، نظیر پریدن، چمباتمه زدن عمیق و صعود و نزول مکرر از پله‌ها، در مدیریت بیماری حائز اهمیت است. توصیه می‌شود فعالیت‌های روزمره و شغلی به گونه‌ای تعدیل شوند که فشار وارده بر مفصل زانو به حداقل برسد. انتخاب فعالیت‌های جایگزین و کم فشار، نظیر پیاده‌روی بر سطح صاف به جای کوهنوردی، می‌تواند مفید باشد.
• استفاده از وسایل کمکی حرکتی: استفاده از وسایل کمکی نظیر عصا، زانوبندهای طبی و کفش‌های طبی مناسب، می‌تواند در کاهش بار وارده بر مفصل زانو و تسهیل حرکت و راه رفتن موثر باشد. زانوبندهای طبی با حمایت مفصل زانو، از حرکات ناگهانی و آسیب‌زا جلوگیری نموده و عصا با انتقال بخشی از وزن بدن به اندام فوقانی، فشار وارده بر زانو را کاهش می‌دهد. انتخاب و استفاده صحیح از وسایل کمکی حرکتی باید با راهنمایی پزشک معالج یا متخصص فیزیوتراپی صورت پذیرد.

فیزیوتراپی: توانبخشی حرکتی

فیزیوتراپی، بخش جدایی‌ناپذیر از رویکرد درمانی غیر جراحی ساییدگی زانو را تشکیل می‌دهد. متخصصین فیزیوتراپی با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختلف، به کاهش درد، بهبود عملکرد و افزایش قدرت عضلانی بیماران مبتلا به ساییدگی زانو کمک می‌نمایند. برنامه فیزیوتراپی اختصاصی برای هر بیمار، بر اساس وضعیت بالینی و نیازهای فردی وی طراحی می‌گردد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات تقویتی: تمرکز بر تقویت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات ساق پا به منظور افزایش حمایت و پایداری مفصل زانو.
• تمرینات کششی: بهبود انعطاف‌پذیری و افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو و کاهش سفتی و خشکی صبحگاهی.
• تمرینات تعادلی: ارتقاء تعادل و ثبات مفصل زانو و پیشگیری از سقوط و زمین‌خوردگی، به ویژه در افراد سالمند.
• تکنیک‌های درمان دستی: استفاده از تکنیک‌های ماساژ، موبیلیزاسیون مفصل و بافت‌های نرم به منظور تخفیف درد و بهبود عملکرد مکانیکی مفصل.
• modalities فیزیکی: استفاده از روش‌های گرما و سرما درمانی، اولتراسوند تراپی و تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) به منظور کاهش درد و التهاب موضعی.
• آموزش بیمار: آموزش نحوه صحیح انجام فعالیت‌های روزمره، استفاده از وسایل کمکی حرکتی و راهکارهای خود مدیریتی به منظور کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی.

دارو درمانی: مدیریت فارماکولوژیک

داروها، نقش مهمی در تسکین درد و کنترل التهاب ناشی از ساییدگی زانو ایفا می‌نمایند. طیف وسیعی از داروهای موضعی و سیستمیک برای درمان دارویی ساییدگی زانو در دسترس است که انتخاب نوع دارو و دوز مصرفی آن بر اساس شدت درد، وضعیت بالینی بیمار و صلاحدید پزشک معالج صورت می‌پذیرد.

• مسکن‌های موضعی و خوراکی: برای دردهای خفیف تا متوسط ساییدگی زانو، مسکن‌های ساده نظیر استامینوفن و داروهای موضعی ضد درد (کرم‌ها و ژل‌ها) ممکن است کافی باشند. مسکن‌های خوراکی قوی‌تر نظیر ترامادول و کدئین در موارد دردهای شدید و تحت نظر پزشک معالج تجویز می‌گردند و معمولاً برای دوره‌های کوتاه مدت استفاده می‌شوند.
• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی نظیر ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک از جمله داروهای رایج در درمان ساییدگی زانو هستند که به منظور کاهش درد و التهاب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به هر دو شکل خوراکی و موضعی (ژل و کرم) در دسترس هستند. مصرف طولانی مدت NSAIDs باید تحت نظر پزشک و با احتیاط صورت پذیرد، زیرا احتمال بروز عوارض جانبی گوارشی، قلبی-عروقی و کلیوی با مصرف این داروها وجود دارد.
• تزریق کورتیکواستروئید داخل مفصلی: تزریق کورتیکواستروئید به داخل مفصل زانو، یک روش مداخله‌ای موثر در کاهش سریع درد و التهاب است. این روش معمولاً در موارد دردهای شدید و غیر قابل کنترل ساییدگی زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد. اثرات تسکین درد تزریق کورتیکواستروئید معمولاً موقتی بوده و محدود به چند هفته تا چند ماه می‌باشد. لذا، تزریق کورتیکواستروئید به عنوان یک درمان بلند مدت و دائمی برای ساییدگی زانو محسوب نمی‌گردد.
• تزریق اسید هیالورونیک داخل مفصلی: تزریق اسید هیالورونیک به داخل مفصل زانو، روش دیگری است که به منظور روان‌سازی مفصل و کاهش درد در بیماران مبتلا به ساییدگی زانو به کار می‌رود. اسید هیالورونیک، یک ماده طبیعی است که به طور فیزیولوژیک در مایع مفصلی وجود داشته و نقش روان‌کننده و محافظ غضروف را ایفا می‌نماید. تزریق اسید هیالورونیک می‌تواند به بهبود لغزندگی سطوح مفصلی و کاهش اصطکاک و درد ناشی از ساییدگی زانو کمک نماید. اثرات تسکین درد تزریق اسید هیالورونیک معمولاً طولانی‌تر از کورتیکواستروئید بوده و ممکن است تا 6 ماه به طول انجامد.
• مکمل‌های غذایی: برخی از افراد مبتلا به ساییدگی زانو از مکمل‌های غذایی نظیر گلوکزامین و کندرویتین به منظور کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل استفاده می‌نمایند. این مکمل‌ها به طور طبیعی در ساختار غضروف مفصلی وجود داشته و ادعا می‌شود که مصرف آن‌ها می‌تواند به ترمیم غضروف و کاهش علائم آرتروز کمک نماید. با این حال، شواهد علمی قطعی و مستدل در خصوص اثربخشی این مکمل‌ها در درمان ساییدگی زانو هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است و لذا، قبل از مصرف مکمل‌های غذایی، مشاوره با پزشک معالج توصیه می‌گردد.

روش‌های درمانی جایگزین و مکمل

علاوه بر روش‌های درمانی رایج و مرسوم، برخی از رویکردهای درمانی جایگزین و مکمل نیز ممکن است در تخفیف علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ساییدگی زانو موثر واقع شوند.

• طب سوزنی: طب سوزنی، یک روش درمانی سنتی چینی است که در آن از سوزن‌های بسیار ظریف جهت تحریک نقاط خاصی از بدن استفاده می‌شود. برخی از مطالعات اولیه، اثربخشی طب سوزنی در کاهش درد و بهبود عملکرد زانو در بیماران مبتلا به ساییدگی زانو را نشان داده‌اند.
• ماساژ درمانی: ماساژ درمانی می‌تواند به شل کردن عضلات منقبض و سفت شده اطراف زانو، بهبود گردش خون موضعی و کاهش درد ناشی از ساییدگی زانو کمک نماید. انواع مختلفی از تکنیک‌های ماساژ درمانی وجود دارد که انتخاب روش مناسب باید با مشورت متخصص ماساژ درمانی صورت پذیرد.
• گرما و سرما درمانی: استفاده متناوب از کمپرس گرم و سرد بر روی مفصل زانو می‌تواند به کاهش درد و التهاب موضعی کمک نماید. کمپرس گرم معمولاً برای شل کردن عضلات سفت و کاهش دردهای مزمن و کمپرس سرد برای کاهش التهاب و دردهای حاد توصیه می‌شود.

درمان‌های جراحی: رویکردهای تهاجمی

در مواردی که درمان‌های غیر جراحی در کنترل علائم ساییدگی زانو موثر واقع نشوند و بیمار همچنان از درد شدید و ناتوان‌کننده رنج ببرد، گزینه‌های جراحی مد نظر قرار می‌گیرند. انواع مختلفی از مداخلات جراحی برای درمان ساییدگی زانو وجود دارد که انتخاب نوع جراحی بر اساس شدت بیماری، سن بیمار، میزان فعالیت و شرایط بالینی وی تعیین می‌گردد.

آرتروسکوپی زانو: جراحی کم تهاجمی

یک روش جراحی کم تهاجمی که آرتروسکوپی زانو نامیده می‌شود که در آن جراح از طریق برش‌های کوچک و با استفاده از یک دوربین کوچک و ابزارهای ظریف جراحی، به داخل مفصل زانو دسترسی پیدا می‌کند. آرتروسکوپی معمولاً در موارد ساییدگی زانو در مراحل اولیه تا متوسط و به منظور ترمیم آسیب‌های منیسک، رباط‌ها و یا برداشتن بافت‌های ملتهب و آزاد شده در مفصل به کار می‌رود.

استئوتومی: اصلاح راستای اندام

استئوتومی، یک نوع جراحی است که در آن جراح اقدام به برش استخوان تیبیا (ساق پا) یا فمور (ران) نموده و با تغییر زاویه استخوان، راستای اندام تحتانی را اصلاح می‌نماید. هدف از استئوتومی، توزیع مجدد وزن بدن بر روی بخش‌های سالم‌تر مفصل زانو و کاهش فشار بر نواحی آسیب‌دیده می‌باشد. استئوتومی معمولاً در افراد جوان‌تر مبتلا به ساییدگی زانو در یک بخش خاص از مفصل (ساییدگی یک طرفه) کاربرد دارد.

تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی): جایگزینی کامل مفصل

جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی، یک عمل جراحی بزرگ محسوب می‌شود که در آن مفصل آسیب‌دیده زانو به طور کامل با یک مفصل مصنوعی (پروتز) جایگزین می‌گردد. جراحی تعویض مفصل زانو، معمولاً به عنوان آخرین راه حل درمانی برای موارد شدید ساییدگی زانو که درد غیر قابل کنترل و محدودیت حرکتی شدید دارند و کیفیت زندگی بیمار به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است، توصیه می‌گردد.

علی‌رغم ماهیت تهاجمی جراحی تعویض مفصل زانو، یک روش جراحی موفقیت‌آمیز است که می‌تواند به طور چشمگیری درد را کاهش داده و عملکرد زانو را در بیماران مبتلا به ساییدگی پیشرفته زانو بهبود بخشد.

پیشگیری از پیشرفت ساییدگی زانو: راهکارهای مراقبتی

هرچند که ساییدگی زانو یک بیماری پیشرونده محسوب می‌شود، لیکن با اتخاذ برخی تدابیر پیشگیرانه و رعایت اصول مراقبتی، می‌توان از سرعت پیشرفت بیماری کاست و علائم را تا حدودی کنترل نمود. راهکارهای پیشگیری از پیشرفت ساییدگی زانو عبارتند از:

• حفظ وزن مناسب: حفظ وزن در محدوده نرمال و یا کاهش وزن در صورت وجود اضافه وزن یا چاقی، از جمله موثرترین اقدامات پیشگیرانه در ساییدگی زانو به شمار می‌رود. حفظ وزن مناسب، بار مکانیکی وارده بر مفاصل زانو را کاهش داده و از تخریب غضروف مفصلی جلوگیری می‌نماید.
• انجام ورزش منظم و اصولی: انجام تمرینات ورزشی منظم و متناسب با شرایط جسمانی فرد، به ویژه ورزش‌های کم ضربه و تمرینات تقویتی، در حفظ سلامت مفاصل زانو و پیشگیری از ساییدگی آن نقش بسزایی دارد. تقویت عضلات اطراف زانو، حمایت و پایداری مفصل را بهبود بخشیده و از اعمال فشار بیش از حد بر غضروف مفصلی جلوگیری می‌نماید.
• رعایت اصول ارگونومیک در فعالیت‌های روزمره: رعایت اصول صحیح نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام، به منظور کاهش فشار وارده بر مفاصل زانو، توصیه می‌گردد. اجتناب از نشستن و ایستادن طولانی مدت در وضعیت نامناسب، خودداری از قوز کردن و خم شدن بیش از حد و استفاده از وسایل ارگونومیک در محیط کار و منزل، از جمله اقدامات موثر در این زمینه است.
• گرم کردن و سرد کردن مناسب قبل و بعد از فعالیت بدنی: انجام حرکات گرم کردن بدن پیش از شروع فعالیت ورزشی و حرکات سرد کردن بدن پس از اتمام تمرینات، به منظور آماده‌سازی عضلات و مفاصل برای فعالیت و کاهش احتمال آسیب‌دیدگی، حائز اهمیت است.
• رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل: پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متنوع که غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم چرب باشد و محدود به مصرف غذاهای فرآوری شده، قندهای ساده و چربی‌های اشباع شده باشد، می‌تواند در کاهش التهاب و حفظ سلامت عمومی مفاصل موثر واقع شود. مصرف غذاهای حاوی ترکیبات ضد التهابی نظیر اسیدهای چرب امگا-3، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها نیز توصیه می‌گردد.

نتیجه‌گیری

ساییدگی زانو، یک بیماری مزمن و پیشرونده است که با علائم آزاردهنده‌ای نظیر درد، خشکی، محدودیت حرکتی، صداهای مفصلی و تورم موضعی تظاهر می‌یابد و می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. علل متعددی در بروز ساییدگی زانو دخیل هستند که از آن جمله می‌توان به افزایش سن، عوامل ژنتیکی، آسیب‌های قبلی زانو، اضافه وزن و فعالیت‌های تکراری اشاره نمود.

تشخیص ساییدگی زانو معمولاً بر اساس معاینه فیزیکی و یافته‌های تصویربرداری صورت می‌پذیرد. روش‌های درمانی ساییدگی زانو، طیف وسیعی از مداخلات غیر جراحی و جراحی را شامل می‌شود که انتخاب رویکرد درمانی مناسب بر اساس شدت بیماری، شرایط بیمار و صلاحدید پزشک معالج تعیین می‌گردد.

درمان‌های غیر جراحی نظیر تغییر سبک زندگی، فیزیوتراپی و دارو درمانی، به عنوان خط اول درمان محسوب شده و در موارد عدم پاسخ مناسب به این روش‌ها، گزینه‌های جراحی مد نظر قرار می‌گیرند.

پیشگیری از پیشرفت ساییدگی زانو با رعایت اصول مراقبتی و اتخاذ سبک زندگی سالم، از اهمیت بسزایی برخوردار است. به منظور مدیریت موثر ساییدگی زانو و حفظ سلامت مفصل، توصیه می‌شود بیماران با پزشک متخصص مشورت نموده و برنامه درمانی مناسب و جامعی را تحت نظر ایشان پیگیری نمایند. توجه به سلامت مفاصل زانو و اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه، گامی مهم در ارتقاء کیفیت زندگی و حفظ توانایی حرکتی در طول عمر به شمار می‌رود.

سوالات متداول

۱. آیا ساییدگی زانو قابل درمان قطعی است؟

ساییدگی زانو در حال حاضر فاقد درمان قطعی است؛ بدین معنا که غضروف مفصلی تخریب شده قابلیت ترمیم و بازسازی کامل را ندارد. با این حال، روش‌های درمانی متعددی جهت مدیریت علائم، کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و کند نمودن روند پیشرفت بیماری در دسترس است. هدف از درمان ساییدگی زانو، مدیریت علائم بالینی و ارتقاء کیفیت زندگی بیماران می‌باشد.

۲. بهترین نوع ورزش برای بیماران مبتلا به ساییدگی زانو کدام است؟

بهترین نوع ورزش برای بیماران مبتلا به ساییدگی زانو، ورزش‌های کم ضربه و کم فشار هستند که مفاصل را بیش از حد تحت فشار قرار ندهند. ورزش‌هایی نظیر شنا، پیاده‌روی آرام بر روی سطح صاف، دوچرخه‌سواری (در سطح صاف و بدون مقاومت زیاد) و تمرینات تای چی، از جمله ورزش‌های مناسب برای این گروه از بیماران محسوب می‌شوند. تمرینات تقویتی عضلات چهارسر ران و همسترینگ نیز به منظور افزایش پایداری و حمایت مفصل زانو از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. توصیه می‌شود بیماران پیش از شروع هرگونه برنامه ورزشی جدید، با پزشک معالج یا متخصص فیزیوتراپی خود مشورت نمایند تا برنامه ورزشی مناسب و ایمن بر اساس شرایط فردی آن‌ها طراحی گردد.

۳. رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به ساییدگی زانو چه ویژگی‌هایی دارد؟

رژیم غذایی خاصی تحت عنوان رژیم غذایی اختصاصی برای درمان ساییدگی زانو وجود ندارد. با این حال، پیروی از یک رژیم غذایی سالم، متعادل و متنوع که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم چرب و فاقد غذاهای فرآوری شده، قندهای ساده و چربی‌های اشباع شده باشد، می‌تواند به کاهش التهاب، حفظ وزن مناسب و بهبود سلامت عمومی مفاصل کمک نماید. مصرف غذاهای حاوی ترکیبات ضد التهابی نظیر ماهی‌های چرب، روغن زیتون، مغزها و دانه‌ها و محدود نمودن مصرف غذاهای التهاب‌زا نظیر گوشت قرمز فرآوری شده، شکر و چربی‌های ترانس نیز توصیه می‌گردد. حفظ وزن مناسب از طریق رژیم غذایی متعادل، از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا که وزن اضافی، فشار وارده بر مفاصل زانو را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

۴. چه زمانی جراحی تعویض مفصل زانو به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می‌شود؟

جراحی تعویض مفصل زانو، معمولاً به عنوان آخرین گزینه درمانی برای بیماران مبتلا به ساییدگی زانو در نظر گرفته می‌شود و زمانی توصیه می‌گردد که درمان‌های غیر جراحی دیگر در کنترل علائم بیمار موثر واقع نشده و درد زانو به حدی شدید باشد که کیفیت زندگی بیمار را به طور جدی تحت تاثیر قرار داده باشد. بیمارانی که علی‌رغم استفاده از درمان‌های غیر جراحی، همچنان از درد شدید و مداوم رنج می‌برند، دچار محدودیت حرکتی شدید هستند و قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود نمی‌باشند، ممکن است کاندیدای مناسبی برای جراحی تعویض مفصل زانو باشند. تصمیم نهایی در خصوص انجام جراحی تعویض مفصل زانو، بر عهده پزشک متخصص ارتوپدی و بر اساس ارزیابی جامع شرایط بالینی بیمار می‌باشد.

۵. آیا درمان‌های خانگی در مدیریت ساییدگی زانو موثر هستند؟

برخی از درمان‌های خانگی می‌توانند به عنوان اقدامات کمکی در تسکین موقتی درد و ناراحتی ناشی از ساییدگی زانو مورد استفاده قرار گیرند، لیکن نمی‌توانند جایگزین درمان‌های پزشکی تخصصی گردند. استفاده از کمپرس گرم و سرد، ماساژ ملایم، استراحت و بالا نگه‌داشتن اندام تحتانی، ممکن است در تخفیف درد موقتی موثر واقع شوند. برخی از افراد نیز از مکمل‌های گیاهی نظیر زردچوبه و زنجبیل به منظور کاهش التهاب و درد استفاده می‌نمایند، لیکن شواهد علمی مستدل در خصوص اثربخشی این مکمل‌ها به عنوان درمان قطعی ساییدگی زانو محدود می‌باشد و لذا، توصیه می‌گردد بیماران در وهله اول به درمان‌های پزشکی مبتنی بر شواهد علمی و زیر نظر پزشک معالج خود اتکا نمایند. درمان‌های خانگی صرفاً می‌توانند به عنوان اقدامات کمکی و در کنار درمان‌های اصلی پزشکی مورد استفاده قرار گیرند.