بهترین نحوه خوابیدن بعد از تعویض مفصل زانو
استراحت شبانه مطلوب، نقش بسزایی در تسریع فرآیند بهبودی و کاهش ناراحتی‌های ناشی از جراحی تعویض مفصل زانو ایفا می‌نماید. یافتن وضعیت مناسب جهت خوابیدن در دوره نقاهت اولیه، ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. در این راهنما از مجلسه سلامتی دکتر ابراهیم زاده جراح زانو و متخصص زانو مشهد به ارائه اطلاعات جامع و کاربردی در خصوص انتخاب بهترین وضعیت‌های استراحت شبانه پس از این نوع جراحی پرداخته‌ایم.
اهمیت وضعیت صحیح خواب پس از جراحی تعویض مفصل زانو
وضعیت بدن بیمار در طول ساعات استراحت، تاثیر مستقیمی بر روند ترمیم بافتی و کاهش فشارهای وارده بر مفصل جراحی شده دارد. اتخاذ وضعیت نامناسب می‌تواند منجر به اعمال فشار نامطلوب، چرخش غیرفیزیولوژیک مفصل و در نتیجه، افزایش میزان درد و کندی روند بهبودی گردد. در مقابل، وضعیت استراحت صحیح، ضمن کاهش فشار و حفظ راستای مطلوب مفصل، به بهبود کیفیت خواب و تسریع بازگشت عملکرد طبیعی کمک می‌نماید.
اصول کلی وضعیت استراحت شبانه پس از تعویض مفصل زانو:
رعایت اصول ذیل در هنگام استراحت شبانه پس از جراحی تعویض مفصل زانو، حائز اهمیت می‌باشد:
- حفظ راستای مناسب بدن: هدف اصلی، حفظ هم‌راستایی ستون فقرات، لگن و مفصل جراحی شده در طول استراحت است.
- پیشگیری از چرخش داخلی مفصل جراحی شده: اجتناب از چرخش داخلی مفصل عمل شده به منظور جلوگیری از اعمال فشار نامناسب و کاهش ریسک احتمالی دررفتگی.
- کاهش فشار مستقیم بر مفصل جراحی شده: انتخاب وضعیتی که حداقل میزان فشار بر مفصل عمل شده وارد گردد.
- بهره‌گیری از وسایل کمکی: استفاده از بالشتک‌ها به منظور حفظ راستا، جلوگیری از چرخش و کاهش فشار بر مفصل.
بهترین وضعیت‌های استراحت شبانه:
با در نظر گرفتن اصول فوق، دو وضعیت ذیل جهت استراحت شبانه پس از جراحی تعویض مفصل زانو توصیه می‌گردد:
- استراحت به حالت طاق باز (Supine Position):
- مزایا: این وضعیت، مطلوب‌ترین حالت جهت حفظ راستای ستون فقرات، لگن و زانو می‌باشد. توزیع یکنواخت وزن بدن در این حالت، از اعمال فشار مستقیم بر مفصل جراحی شده جلوگیری می‌نماید و احتمال چرخش داخلی زانو نیز به حداقل می‌رسد.
- نحوه صحیح استراحت: توصیه می‌گردد یک بالشتک کوچک زیر مچ پا قرار داده شود تا زانو در وضعیت اندکی خمیده قرار گرفته و فشار از ناحیه خلفی زانو کاسته شود. استفاده از بالشتک‌های جانبی نیز می‌تواند از غلتیدن ناخواسته به پهلو جلوگیری نماید.
- استراحت به پهلو (Lateral Decubitus Position – سمت غیر جراحی شده):
- مزایا: در صورت تمایل به استراحت به پهلو، قرارگیری بر روی سمتی که تحت عمل جراحی قرار نگرفته است، گزینه مناسبی تلقی می‌گردد. در این وضعیت، مفصل عمل شده تحت فشار مستقیم قرار نخواهد گرفت.
- نحوه صحیح استراحت: استفاده از یک بالشتک ضخیم بین زانوها در این حالت، امری ضروری است. این بالشتک باید از ناحیه ران تا مچ پا را پوشش داده و از تماس مستقیم زانوها با یکدیگر ممانعت نماید. همچنین، این اقدام به حفظ راستای لگن و جلوگیری از چرخش داخلی مفصل عمل شده کمک می‌نماید.
وضعیت‌های خوابیدن که باید از آن‌ها اجتناب کرد
اجتناب از وضعیت‌های ذیل در طول دوره نقاهت پس از جراحی تعویض مفصل زانو توصیه می‌گردد:
- استراحت به پهلو (Lateral Decubitus Position – سمت جراحی شده): قرارگیری مستقیم بر روی مفصل عمل شده، فشار قابل توجهی به آن وارد نموده و می‌تواند منجر به افزایش درد و ناراحتی گردد. همچنین، احتمال چرخش داخلی زانو در این وضعیت افزایش می‌یابد.
- استراحت به حالت دمر (Prone Position): این وضعیت، چرخش غیرطبیعی در ناحیه لگن و به تبع آن، چرخش داخلی مفصل زانو را به همراه داشته و فشار نامطلوبی را بر مفصل وارد می‌نماید. علاوه بر این، استراحت به حالت دمر معمولاً برای سلامت ستون فقرات نیز توصیه نمی‌گردد.
استفاده از وسایل کمکی برای خواب راحت‌تر
علاوه بر وضعیت مناسب خوابیدن، استفاده از وسایل کمکی ذیل می‌تواند به بهبود کیفیت استراحت شبانه کمک نماید:
- بالشتک بین زانوها: همان‌گونه که پیش‌تر ذکر شد، استفاده از بالشتک با ضخامت مناسب بین زانوها در هنگام استراحت به‌پهلو (سمت غیر جراحی‌شده) و نیز یک بالشتک نازک زیر مچ پا در حالت طاق باز توصیه می‌گردد.
- بالشتک‌های حمایتی:
- بالشتک زیر کمری: در صورت احساس ناراحتی در ناحیه کمر هنگام استراحت به‌حالت طاق باز، قراردادن یک بالشتک کوچک زیر قوس کمر می‌تواند به حمایت بیشتر از ستون فقرات کمک نماید.
- بالشتک زیر پای غیر جراحی شده: هنگام استراحت به‌پهلو (سمت غیر جراحی شده)، قراردادن یک بالشتک زیر پای خمیده غیر جراحی شده می‌تواند به‌حفظ راستای مطلوب لگن کمک نماید.
- تخت خواب مناسب:
- ارتفاع مناسب تخت: ارتفاع تخت باید به‌‌گونه‌ای باشد که هنگام نشستن بر لبه آن، کف پاها به‌طور کامل بر زمین قرارگرفته و زانوها تقریباً در زاویه ۹۰ درجه خم شوند.
- سفتی مناسب تشک: تشک با سفتی متوسط، بهترین گزینه جهت فراهم نمودن حمایت کافی از بدن و جلوگیری از اعمال فشار نامناسب بر مفاصل تلقی می‌گردد.
نکات و ترفندهایی برای بهبود کیفیت خواب
رعایت نکات ذیل نیز می‌تواند به بهبود کیفیت استراحت شبانه پس از جراحی تعویض مفصل زانو کمک نماید:
- برنامه‌ریزی منظم برای استراحت: تلاش جهت تنظیم یک برنامه منظم خواب و بیداری در ساعات مشخص.
- ایجاد محیط استراحت آرام و تاریک: فراهم نمودن محیطی آرام، تاریک و با دمای مناسب در اتاق خواب.
- اجتناب از مصرف مواد محرک قبل از استراحت: خودداری از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و الکل در ساعات منتهی به زمان استراحت.
- انجام تمرینات سبک (با تایید پزشک): انجام حرکات کششی ملایم یا تمرینات تنفسی عمیق پیش از استراحت.
- مدیریت درد (با تجویز پزشک): مصرف داروهای ضد درد طبق دستور پزشک در صورت لزوم، پیش از زمان استراحت.
مدت زمان رعایت وضعیت‌های خاص استراحت:
توصیه کلی پزشکان، رعایت وضعیت‌های استراحت به حالت طاق باز یا پهلو (سمت غیر جراحی شده) همراه با استفاده از بالشتک بین زانوها، حداقل به مدت ۶ تا ۸ هفته پس از جراحی می‌باشد. با این حال، رعایت دقیق دستورالعمل‌های جراح معالج، اولویت دارد.
نتیجه‌گیری:
اتخاذ وضعیت استراحت شبانه مناسب، نقش مهمی در تسهیل فرآیند بهبودی و کاهش ناراحتی‌های پس از جراحی تعویض مفصل زانو ایفا می‌نماید. با رعایت اصول ذکر شده، بهره‌گیری از وسایل کمکی و پیروی از دستورالعمل‌های تیم پزشکی، می‌توان به کیفیت استراحت مطلوب دست یافت و دوره نقاهت را با موفقیت سپری نمود.
پرسش‌های متداول:
- چه زمانی می‌توان پس از جراحی، در هر وضعیتی که احساس راحتی می‌شود، استراحت نمود؟ معمولاً پس از گذشت ۶ تا ۸ هفته و با تایید پزشک معالج، امکان امتحان وضعیت‌های استراحت دیگر به تدریج فراهم می‌گردد. با این حال، توجه به واکنش بدن و اجتناب از وضعیتی که منجر به درد یا ناراحتی می‌گردد، ضروری است.
- آیا استفاده از بالشتک بین زانوها در تمام طول شب الزامی است؟ بله، به ویژه در هفته‌های اولیه پس از جراحی و هنگام استراحت به پهلو (سمت غیر جراحی شده)، استفاده از بالشتک بین زانوها جهت حفظ راستای لگن و جلوگیری از چرخش داخلی زانو از اهمیت بالایی برخوردار است.
- در صورت عادت به استراحت به حالت دمر، چه باید کرد؟ استراحت به حالت دمر پس از جراحی تعویض مفصل زانو توصیه نمی‌گردد. تلاش جهت تغییر عادت به استراحت به حالت طاق باز یا پهلو (سمت غیر جراحی شده) با استفاده از بالشتک‌های جانبی می‌تواند مفید باشد.
- آیا نوع تشک بر کیفیت استراحت پس از جراحی تاثیرگذار است؟ بله، تشک با سفتی متوسط، انتخاب مناسب‌تری جهت فراهم نمودن حمایت کافی از بدن و جلوگیری از اعمال فشار نامناسب بر مفاصل تلقی می‌گردد. ارتفاع مناسب تخت نیز در سهولت تغییر وضعیت و کاهش فشار بر مفصل موثر است.
- در صورت غلتیدن ناخودآگاه به پهلوی جراحی شده در طول شب، چه اقدامی باید صورت گیرد؟ تلاش گردد با استفاده از بالشتک‌های جانبی از غلتیدن ناخواسته جلوگیری شود. در صورت غلتیدن و احساس درد، به آرامی به وضعیت استراحت به حالت طاق باز یا پهلو (سمت غیر جراحی شده) بازگردید. تکرار این امر باید به حداقل رسانده شود.
